Лазаровден и Цветница
Опознай България с Олимпия
Лазаровден и Цветница
„Утре йе цветна Цветница, днеска се Лазар празнуйе.
Цъфна земята и светна, песен се чуе на дворо.
Летели ми са, летели под небе до три гълъба.
Кацнали ми са, кацнали у невестини дворове…“
Лазарска народна песен
С песента на птичките, с аромата на цъфналите овошки и с ромола на реката разбираме, че пролетта вече е наш гост. Всичко се събужда за нов живот и не е случайно, че точно по време на пролетта празнуваме Лазаровден и Цветница. Православната църква отбелязва църковния празник Лазаровден, който винаги е в предпоследната събота преди Великден. Денят след това е Цветница или Връбница. За нас, първите Олимпийки, тези дни са много специални.
И двете сме от Ловеч – китен люляков град, разположен на бреговете на река Осъм в северна България. Много от вас не знаят, но точно Лазаровден и Цветница се отбелязват изключително традиционно и градът ни се връща в стари времена, когато всичко се е случвало на мегдана и народът е бил сплотен. Радваме се и се гордеем, че сме част от тази традиция и ще правим всичко възможно тя да бъде продължена и да достигне до повече хора. Защото ролята на връзката с корените ни дава възможност да бъдем това, което сме, но и да помним и да предаваме.
Според българската народна традиция Лазаровден е празник на нивите, пасищата и горите, но и празник на момите, които след като лазаруват, могат да момеят и да си търсят ерген за женене. Три са обредните ритуала, които са свързани с празника, а именно – лазаруване, кумичене и буенец. И трите обичая са част от прехода от моминството към задомяването. Така се празнува и в родния ни град. Как протича празничният ден за Ловчалии? На Лазаровден се става много рано и момите, които ще лазаруват подготвят носиите си. Лазарките са малки моми „лазарици“, води ги майка или вече лазарувала мома. Те обикалят домовете като пеят обредни песни за всеки член от семейството, възхваляват за здраве и късмет. А от своя страна домакините ги даряват с яйца и пари. Вярва се, че къщата, в която са влезли и пели лазарки, ще бъде честита през цялата година.
Лазарките обхождат горите, реките и ливадите. Там те правят своите венци. Следва редът на кумиченето – ритуал за провъзгласяване на кумица на лазарките. В утрото на празника всички лазарки ходят до реката, плетат венчета и малки хлебчета, които са наричали „кукли“. След като се наредят една до друга на брега на реката, всяка от тях пускала своята китка или своята кукла по течението. По река Осъм от един от прочутите мостове в града се пускат венците на лазарките. Тази, на която китката се понесе най-бързо по течението, се провъзгласява за кумица на лазарките. Останалите лазарки я носят обратно към селото на столче с ръце и спират да разговарят с нея до третия ден на Великден.
С прекрасни премени и усмивки на лица лазарките, както и всички гости на града, се хващат заедно на хоро. Ритуалното хоро, което се играе тогава, е отключено. Но привечер на мегдана се събират всички и се играе последното за празника Лазарово хоро. Включват се и ергени, и други моми и заедно участват на хорото. Това е и третият обичай, който се изпълнява по нашия край за празника.
Важно е да запомним, че не е случайно, че възкръсването на Лазар е свързано в нашата традиция с моминското посветяване. Склонни сме да вярваме, че българският народ гледа винаги положително дори и в най-тъмните часове. И така в навечерието на „Страстната седмица“ този празник ни показва, че винаги има сили за ново начало и нов живот.
Богатата фолклорна програма на Ловеч, както и множеството занаятчийски работилнички, изпълват живота в града и на следващия ден – Цветница. На този ден приключва цикълът от Лазаровите празненства. На Връбница в църквата се отслужва молитва и се благославят върбови клонки. Те се раздават на вярващите и всеки ги отнася до дома си за здраве. Сплита се венче от осветената в църквата върба и се окичва на вратите на домовете. Върбовите клонки символизират палмовите, с които е бил посрещнат в Йерусалим Христос. По време на постите на този празник се разрешава риба.
Българските фолклористи и етнолози наричат тези, изпълнени със слънце и радост празници — женитбени. Те са свързани с женското начало и са водени от момите. Тук намираме един красив смисъл — не само в идеята за раждането и възкресението, но и в нагласата за духовно и човешко начало.
Мили спомени имаме от Цветница, как с нашите баби сме правили като малки питки, т.нар. кукли. Моите лично бяха винаги под формата на пиленца. Този обреден хляб е специален. Неговото място е да бъде хвърлен от момата по потока на реката. Докато Лазаровден е по-шумен и тържествен, то Цветница в Ловеч може да се нарече романтичен празник. За градските жители у нас Цветница е преди всичко празник на цветята, на пролет, навечерие на светли надежди, с които е очакван най–благодатният период в обкръжаващата ни природа — времето на новия живот. Момите пеят песни тихо по дворовете и обличат отново празничните си носии. А вечер на мегдана всеки намира прекрасни дарове от най-даровитите майстори в града.
Прекрасен е Ловеч по време на Лазаровден и Цветница за нас Олимпийките. Каним ви да погостувате и да се потопите във вековните традиции, които пази градът. Да усетите духа на нашите деди, да се върнете назад, за да можете да погледнете със слънчев поглед към утрешния ден.
Γνώρισε την Βουλγαρία με την Ολύμπια
Το Σάββατο του Λαζάρου και η Κυριακή των Βαΐων
„Αύριο είναι η ανθοφόρη Κυριακή των Βαΐων, σήμερα γιορτάζεται του Λαζάρου.
Άνθισε η Γη και φώτισε, τραγούδι ακούγεται στην αυλή.
Πέταξαν, πέταξαν στον ουρανό τρία περιστέρια.
Έκατσαν,έκατσαν στης νύφης την αυλή.“
Παραδοσιακό τραγούδι
Με το κελάηδημα των πουλιών, με το άρωμα των ανθισμένων δέντρων και με βρυχηθμό του ποταμιού καταλαβαίνουμε πως η άνοιξη έχει έρθει. Η φύση ξυπνάει, είναι έτοιμη για καινούργια ζωή. Δεν είναι καθόλου τυχαίο πως ακριβώς την άνοιξη γιορτάζονται το Σάββατο του Λαζάρου /Lazarovden/ και η Κυριακή των Βαΐων/Tsvetnica/. Η ορθόδοξη εκκλησία γιορτάζει το Λαζαροσάββατο, το οποίο πέφτει το τελευταίο Σάββατο πριν την Μεγάλη εβδομάδα. Η επόμενη μέρα είναι η Κυριακή των Βαΐων. Αυτές οι δύο γιορτές είναι μεγάλης σημασίας για μας, τους δημιουργούς του φροντιστηρίου Olympia.
Και οι δύο ερχόμαστε από το Λόβετς – μία μικρή, ανθηρή πόλη, γνωστή σας την πόλη των πασχαλιών. Βρίσκεται στην Βόρεια Βουλγαρία, στις όχθες του ποταμιού Ossam. Ίσως, πολλοί από σας δεν γνωρίζουν ότι το Λαζαροσάββατο και η Κυριακή των Βαΐων γιορτάζονται κάθε χρόνο στο Λόβετς και διατηρούνται όλες οι βουλγαρικές παραδόσεις. Τότε όλα γίνονταν στο μεϊντάνι και ο λαός ήταν ενωμένος. Νιώθουμε ιδιαίτερη χαρά και περηφάνεια ότι λαμβάνουμε μέρος σ’ αυτή την παράδοση και θα κάνουμε ό,τι περνάει από το χέρι μας να διατηρηθεί και παραδοθεί. Είναι πολύ σημαντικός ο δεσμός με τις ρίζες μας. Μας δίνει ευκαιρία να είμαστε αυτοί που είμαστε, και να θυμόμαστε και να παραδίδουμε.
Σύμφωνα με την βουλγαρική λαϊκή παράδοση, το Σάββατο του Λαζάρου είναι η γιορτή των χωραφιών, των βοσκοτοπίων και των δασών, αλλά και η γιορτή των κοπελών που μετά την ημέρα αυτή είναι έτοιμες να παντρευτούν. Τρία είναι τα βασικά έθιμα που σχετίζονται με την γιορτή – lazaruvane/οι Αγερμοί του Λαζάρου/, kumichene και buenets/ο χορός του Λαζάρου/. Και τα τρία έθιμα παίζουν ρόλο στην μετάβαση από коρίτσι σε κοπέλα. Μ’αυτό τον τρόπο γιορτάζεται και στην πόλη μας. Πώς περνάνε αυτές οι γιορτές εκεί; Το Λαζαροσάββατο οι “λαζαρίνες” ξυπνάνε πολύ νωρίς το πρωί και ετοιμάζουν τις στολές τους. Μαζεύονται και κάνουν αγερμούς. Τις πηγαίνει μια γυναίκα, που πλέον ήταν “λαζαρίνα”. Γυρίζουν σπίτια, τραγουδάνε για κάθε μέλος της οικογένειας και εύχονται τα καλύτερα. Οι οικοδεσπότες τους δίνουν αυγά και χρήματα. Λένε ότι το σπίτι, στο οποίο έχουν μπει οι λαζαρίνες θα είναι γεμάτο υγεία και ευτυχία.
Οι λαζαρίνες περνάνε από τα δάση, τα ποτάμια και τα λιβάδια. Εκεί πλέκουν το στεφάνι τους, “ τον Λάζαρο”. Ύστερα έρχεται η σειρά του εθίμου kumichene – η τελετή της επιλογής της “κουμπάρας των λαζαρίνων”. Τα ξημερώματα όλες οι “λαζαρίνες” πηγαίνουν στο ποτάμι, πλέκουν το στεφάνια τους και κάνουν μικρά ψωμάκια που λέγονται “κούκλες”. Στέκονται η μία δίπλα στην άλλη και καθεμία ρίχνει το στεφάνι της ή την “κούκλα” της στη ροή του ποταμιού. Η πόλη Λόβετς είναι γνωστή με τις πολλές γέφυρές της. Από μία από αυτές τις γέφυρες οι “λαζαρίνες” πετάνε τα στεφάνια τους. Η λαζαρίνα της οποίας το στεφάνι κυλάει πιο γρήγορα, λαμβάνει τον τίτλο “κουμπάρα των λαζαρίνων”. Οι άλλες “λαζαρίνες” την παίρνουν στα χέρια τους. Έτσι την γυρίζουν πίσω στην πόλη και δεν της μιλάνε μέχρι την τρίτη μέρα του Πάσχα.
Ντυμένες με τις όμορφες στολές τους όπως όλοι οι άλλοι στην πόλη, ξεκινάνε τον παραδοσιακό χορό. Ο χορός αυτός είναι “ανοιχτός”, δηλαδή ο πρώτος στον χορό δεν πιάνει το χέρι του τελευταίου. Το βράδυ όλοι μαζεύονται στο μεϊντάνι και ξεκινάνε τον τελευταίο χορό, τον χορό του Λαζάρου. Χορεύουν και οι εργένηδες, και οι άλλες κοπέλες. Μ’ αυτό το έθιμο κλείνεται η σειρά των εθίμων του Λαζάρου.
Είναι σημαντικό να θυμηθούμε, ότι δεν είναι τυχαίο πως η ανάσταση του Λαζάρου συνδέεται με το έθιμο της μετάβασης από κορίτσι σε κοπέλα. Πιστεύουμε πως ο βουλγαρικός λαός παραμένει πάντα θετικός, ακόμα και στις πιο δύσκολες στιγμές. Και έτσι την παραμονή της Μεγάλης Εβδομάδας αυτή η γιορτή μάς δείχνει ότι υπάρχει πάντα δύναμη για μια νέα αρχή και μια νέα ζωή.
Το πλούσιο λαογραφικό πρόγραμμα του Λόβετς, καθώς και πολλά βιοτεχνικά εργαστήρια, γεμίζουν τη ζωή της πόλης και την επόμενη μέρα, την Κυριακή των Βαΐων. Την ημέρα αυτή τελειώνει ο εορτασμός του Λαζάρου. Την Κυριακή του Βαϊοφόρου στην εκκλησία έχει λειτουργία και κλάδοι ιτιάς ευλογούνται. Μοιράζονται στους πιστούς και όλοι τα φέρνουν στο σπίτι τους. Από τους κλάδους πλέκονται στεφάνια που κρεμούνται στις πόρτες. Οι κλάδοι ιτιάς συμβολίζουν τα κλαδιά φοίνικα με τα οποία χαιρέτησαν στο Ιερουσαλήμ τоν Χριστό. Τα ψάρια επιτρέπονται στο τραπέζι αυτή την μέρα.
Οι Βούλγαροι λαογράφοι και εθνολόγοι ονομάζουν αυτές τις γιορτές που είναι γεμάτες με ήλιο και χαρά, γιορτές του γάμου. Συνδέονται με την θηλυκή αρχή και οι κοπέλες παίζουν βασικό ρόλο. Εδώ βρίσκεται το πιο όμορφο νόημα της ζωής – όχι μόνο στην ιδέα της γέννησης και της ανάστασης, αλλά και της πνευματικής και ανθρώπινης αρχής.
Κρατάμε αγαπημένες αναμνήσεις από την Κυριακή των Βαΐων – πώς με τις γιαγιάδες μας κάναμε ψωμάκια, όταν ήμασταν μικρές. Τα δικά μου ήταν πάντα σαν πουλάκια. Αυτό το τελετουργικό ψωμί είναι πολύ ιδιαίτερο. Ο ρόλος του είναι να πεταχτεί από τις λαζαρίνες στο ποτάμι. Ενώ το Λαζαροσάββατο είναι θορυβώδης και πιο επίσημη γιορτή στο Λόβετς, η Κυριακή των Βαΐων μπορεί να θεωρηθεί σαν ρομαντική γιορτή. Για τον λαό μας η Κυριακή των Βαΐων είναι πάνω απ ‘όλα η γιορτή των λουλουδιών, της άνοιξης. Η ημέρα της παραμονής των φωτεινών ελπίδων, με τις οποίες αναμένεται η πιο εύφορη περίοδος της φύσης – η εποχή της νέας ζωής. Οι λαζαρίνες τραγουδάνε σιγανά στις αυλές των σπιτιών και βάζουν ξανα τις εορταστικές στολές τους. Και το βράδυ στο μεϊντάνι ο πίσω, για να κοιτάξετε το αύριο με ένα πιο φωτεινό βλέμμα.
συνθέτης : Βερόνικα Καντιλάροβα
μετάφραση : Μόνικα Σάβεβα